De kunst van het niet eten

Auteur: Gepubliceerd op: 
Liefde voor het vak

Ruim twintig jaar werk ik als kinder- en jeugdpsychiater met (jonge) mensen met anorexia nervosa (AN), de ziekte waarbij je geleid wordt door de wens om dunner te zijn dan je bent, waarbij je niet wilt eten en waarbij je lichaam anders voelt dan andere mensen het zien. Vanaf het begin intrigeerde mij dat niet eten.

Stel je eens voor dat je de afgelopen dagen niet meer dan een appeltje per dag op hebt, wat gebeurt er dan met je? De meesten zullen zeggen dat ze dan overal eten gaan ruiken en zien en er de hele dag aan denken. Stel je eens voor dat je dat dag in dag uit volhoudt. Je gewicht daalt, eerst zeggen mensen daar wellicht nog iets complimenteus over maar al snel niet meer. En jij zit vast in een ijzeren stramien, je kunt en durft niet meer anders, je ziet toch hoe dik je bent als je in de spiegel kijkt? Je moet de hele dag plannen, nadenken over wat je al gegeten hebt en wat je nog zult gaan eten die dag. De kans is groot dat je daarbij nog andere dingen doet om te voorkomen dat je gewicht zal toenemen - terwijl het feitelijk daalt. Buikspieroefeningen bijvoorbeeld, drie keer duizend op een dag? Uren lopen? Jezelf afbeulen op de hometrainer of in de sportschool? Misschien ben je intussen gaan braken of je slikt laxeertabletten en zit regelmatig uren op het toilet. En daarnaast ga je naar de uni of je werk en probeert daar gewoon je ding te doen. ’s Nachts lig je koud te zijn onder een lakentje omdat je jezelf de warmte niet gunt en wellicht zo meer calorieën verbrandt. Je maakt ruzie met je naasten en negeert hun ongerustheid. Je hebt contact met anderen die eenzelfde doel nastreven, op het internet, en daar spreek je elkaar moed in om het vol te houden. Intussen is je gewicht zover gedaald dat de menstruatie stopt, je het voortdurend koud hebt, je hart vertraagt en je bloeddruk daalt, evenals je suikerspiegel. Maar je angst om aan te komen houdt je gaande en van die lichamelijke bedreiging merk je niets, zeg je. Tot de situatie dermate ernstig wordt dat je je oefeningen niet meer kunt volhouden, geen energie meer hebt om naar de uni te gaan, of contact met andere mensen te onderhouden en tenslotte je brein langzaam uitdooft.

Een treurig stemmend verhaal dat we op Rintveld, het eetstoorniscentrum van Altrecht,  vrijwel dagelijks horen. Wat maakt nu dat iemand kan stoppen met eten en het niet eten zo kan volhouden? In onze onderzoeksgroep URGE (Utrecht Research Group Eatingdisorders) doen we daar onderzoek naar op een translationele manier, dat wil zeggen dat we vragen uit de praktijk vertalen in onderzoeksvragen voor het lab en andersom. Zo doen we onderzoek binnen het honger- en verzadigingssysteem, naar de genetische basis van eetstoornissen, naar de neuropsychologische afwijkingen die we vaak vinden bij onze patiënten, naar emoties en beslisgedrag en naar lichaamsbeeld.

Wisten jullie bijvoorbeeld dat mensen met AN die al langere tijd niet hebben gegeten angstig worden als ze voedsel binnenkrijgen? Een heel andere reactie dan die van een gezond mens, die juist blij wordt van eten bij honger! Of dat iemand met AN zichzelf niet alleen dikker ziet, maar ook voelt en zelfs beweegt alsof ‘ie meer ruimte inneemt dan in werkelijkheid? En tenslotte dat iemand met AN minder bewegingsdrang krijgt als het warmer wordt, terwijl gezonde mensen dan juist actiever worden.

In de behandeling proberen we op verschillende manieren patiënten te helpen hun angst voor eten te overwinnen en te gaan werken aan lichamelijk en psychologisch herstel. Dat doen we met de hulp van de familie bij jongeren en met verschillende vormen van therapie bij de volwassenen, altijd in combinatie met voedingsmanagement en somatische bewaking. De resultaten zijn echter niet geweldig, van de volwassenen met AN komt maximaal vijftig procent ervanaf terwijl de rest in meer of mindere mate restverschijnselen houdt. We blijven dus, samen met andere onderzoekers, doorzoeken naar oorzakelijke factoren en gerichte beïnvloeding van deze bijzondere vorm van niet eten.

Door: Prof. A.A. van Elburg